TÜRKİYE, MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ’Nİ FESHETMELİ Mİ?

 

Bir sabah uyandın ve baktın ki ABD Savaş gemileri ‘Boğazlar’dan geçerek Karadeniz’e ulaşmış veya bir ucu Karadeniz’den başlayıp Akdeniz’e kadar uzanan, düğün konvoyu gibi bir Rus filosunda tüten mangal dumanları ve votkaya bulanmış Türk suları... İşte tüm bunlar, “Türkiye, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni feshederse ne olur?” sorusunun cevabı mı? Yoksa bir romandan alıntı mı? 

 

Bu soruları cevaplandırmadan önce gelin birazcık Boğazlar Sorunu hakkında laflayalım, zaten laf lafı açar... Öncelikle Çanakkale Boğazı, Orhan Gazi döneminde; İstanbul Boğazı ise Fatih döneminde elimize geçti. Ayrıca Fatih Sultan Mehmet Kırım’ı da fethederek Karadeniz’i bir Türk gölü haline getirdi ve bu durum 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’na kadar devam etti.  Küçük Kaynarca Antlaşmasıyla birlikte Kırım bağımsız oldu ve böylece ilk kez halkı Müslüman olan bir bölge Osmanlı’nın elinden çıktı, Rus ticaret gemileri de Boğazlardan serbestçe geçmeye başladı.

 

1798 yılına gelindiğinde Napolyon’un ordusu Osmanlı’nın elindeki Mısır’a saldırdı ve bu durumdan rahatsız olan iyilik melekleri(!) İngiltere ve Rusya, Fransa’ya karşı Osmanlı’ya yardım ettiler ve böylece tarihte ilk defa bir Rus donanması Türk Boğazlarından geçti. Ruslar Boğazlar’dan geçerken okula yeni başlayan bir çocuk gibi mutluydular! Unutmayın, Rusların tarihi emellerinden birisi de “sıcak denizlere inmektir.” Rus naparsa yapsın aklınıza ilk olarak sıcak denizlere inme politikası gelsin! Her neyse bu konu da epey uzun, biz en iyisi konumuza geri dönelim.

 

1833’de Rusya ile Osmanlı arasında imzalanan Hünkar İskelesi Antlaşmasıyla birlikte ilk defa Boğazlar Sorunu başladı ve Osmanlı Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını son kez bu antlaşmada kullandı. Daha sonra ise İngiltere’nin çabasıyla 1841 yılında Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalanarak “uluslararası bir statü kazanan Boğazlar” üzerindeki Osmanlı egemenliği de zedelendi. Gel zaman git zaman Boğazlar gündemdeki yerini hep korumuş ve sorun olmaya devam etmiştir.

 

 

I.Dünya Savaşı’ndan  Wilson İlkeleri’ne, Misakımilli’den Sevr Antlaşması’na kadar Boğazlar hakkında çeşitli kararlar alınmıştır. Örneğin “ölü doğan bir antlaşma” olarak nitelendirilen, yani geçersiz sayılan Sevr Antlaşması’na göre ise Boğazların yönetiminden sorumlu bir komisyon kurulacaktı ve Türkler bu komisyonda yer almayacaktı. Durum gerçekten çok vahimdi... Zaten Sevr Antlaşması’nın arka planında Türk’ü imha etmek vardı!

Neyse ki milletimizin makus talihi bir anda tersine dönüverdi ve Türk halkının da topyekün direnişiyle birlikte Sevr uçurumundan Lozan sahiline varabildik! Lozan Antlaşması’na göre başkanı Türk olan bir Boğazlar Komisyonu kurulacak, fakat Boğazların her iki yakası da askerden arındırılacaktı. Bu durum ise Misakımilli’ye aykırıydı ve egemenliğimizi zedeliyordu. Bu durum muhakkak değişmeliydi... İlerleyen zamanlarda, II.Dünya Savaşı’nın tehlike çanları çalınca oluşan karışıklık ortamından istifade ettik ve krizi fırsata çevirdik, 20 Temmuz 1936’da Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni imzaladık.

 

Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin maddelerini çok kısa bir şekilde derleyerek şunları söyleyebiliriz:

- Uluslararası Komisyon kaldırıldı ve Boğazlar tamamen Türk egemenliğine girdi.

- Boğazlarda Türk askerinin kontrolü başladı.

- Boğazlar uluslarası ticarete açıldı.

- Karadeniz’e kıyısı olan devletler barış zamanında belirli şartlar altında savaş gemilerini Boğazlar’dan geçirebilecektir.

- Karadeniz’e kıyısı olmayan devletlerin Boğazlar’dan savaş gemisi geçirmesi Türkiye Cumhuriyeti’nin yetkisine bırakılmıştır.

...

 

Velhasıl şunu iyi anlamalıyız ki Lozan, Montrö’de taçlanarak Boğazlar’da 86 yıllık Türk hakimiyeti başlamış ve devam etmektedir, edecektir, etmelidir de...

Gelelim en baştaki sorumuzun cevabına... Montrö feshedilebilir mi ve feshedilirse neler olur?

Cevabını ise bir sonraki yazımda yayımlamaya karar verdim, çünkü en başta demiştim ki “...gelin birazcık Boğazlar Sorunu hakkında laflayalım, zaten laf lafı açar.” 

İşte laf lafı açtı ve konu çok uzadı. 

Sağlıcakla kalın...

 

[Bilgin Koleji – Araştırmacı Tarihçi]

Instagram: @tarihiniarayanadam

Twitter: @tarihiniarayan